Aleksander Skriabin (1872-1915) to wybitny pianista i kompozytor rosyjski przełomu XIX i XX wieku.Od 1890 roku kształcił się w Konserwatorium w Moskwie u Taniejewa, Areńskiego i Safonowa. Po studiach koncertował jako pianista w wielu krajach Europy, wykonując także własne utwory. W latach 1898-1903 prowadził klasę gry na fortepianie w Konserwatorium Moskiewskim, a nastepne lata spędził za granicą w Szwajcarii, Francji i we Włoszech. Do Moskwy powrócił dopiero w 1910 roku. Jego filozoficzne poglądy o mistycznych zadaniach sztuki skrystalizowały się w początkach XX wieku. Uwierzył że celem muzyki jest oczyszczenie duchowe i uszlachetnienie ludzkości poprzez wprowadzenie słuchaczy w stan ekstatycznego upojenia.
Robert Sterl – Klavierkonzert (Kussewizki und Skrjabin) 1910

Wyrazem tych poglądów stała się jego twórczość, przede wszystkim symfonie programowe. Spotęgowany emocjonalizm utworów Skriabina pozwala umieścić go w przedziale kompozytorów ekspresjonistycznych. Jednak w przeciwieństwie do kompozytorów zachodnich jak np. Alban Berg, Skriabin reprezentuje ekspresjonizm typu słowiańskiego ( podobnie jak Szymanowski) , który jest łagodniejszy w doborze środków. Dwie pierwsze jego symfonie nie mają jeszcze większego znaczenia. Dopiero III Symfonia pod tytułem ,,Boski Poemat”(1904) uwidacznia ewolucję stylu kompozytora, głównie w rozwoju środków harmonicznych i instrumentacyjnych. We wszystkich częściach tej symfonii posługuje się Skriabin podobnym materiałem tematycznym co prowadzi do ujednolicenia całości. Kompozytor zamierzał w ,,Boskim Poemacie” odmalować muzyką ewolucję duszy ludzkiej, koncentrując się na wyrażaniu rozmaitych stanów emocjonalnych. Dalszy rozwój stylu Skriabina reprezentuje 1-częściowy ,,Poemat Ekstazy” (1907) nazywany IV-tą symfonią. Myślą wiodącą tego dzieła jest ukazanie w całej rozciągłości ekstazy miłosnej od narodzenia się uczucia aż po ekstatyczną rozkosz. Utwór napisany na olbrzymi aparat orkiestrowy podnosi do potęgi elementy schromatyzowanej harmoniki wagnerowskiej.
Koło kwintowe Skriabina ukazujące relacje między kolorami

To pełne egzaltacji dzieło jest jednym z najokazalszych dokumentówi stylu ekspresjonistycznego. Poszczególne motywy są tu opatrzone programowymi tytułami (np. motyw marzenia, wzlotu, woli). W ostatniej 5-tej symfonii zatytułowanej ,,Prometeusz”(1910) odszedł Skriabin definitywnie od harmoniki funkcyjnej i oparł się na 6-dzwiękowej skali zbudowanej z kwart i na tzw.,,akordzie prometejskim” będącym punktem wyjścia dla wszystkich współbrzmień i motywów melodycznych. Obok nowatorstwa harmonicznego w dziele tym poszedł Skriabin jeszcze dalej w kierunku ,,muzyki filozoficznej”. Wykonanie tej kompozycji miało być według niego rodzajem misterium, a wysłuchanie-korzyścią duchową. Programem tej symfonii nazywanej też poematem jest przeciwstawienie człowieka-kosmosowi. Konstrukcja muzyczna polega na przeciwstawieniu fortepianu solowego o rozległej skali środków wyrazu- orkiestrze traktowanej raczej statycznie. W ,,Prometeuszu” znalazła ujście skriabinowska koncepcja syntezy sztuk przez połączenie muzyki z grą świateł. W tym celu kompozytor wprowadził specjalny instrument tzw. clavier a lumiere.

Przyporządkowanie kolorów klawiszom w ramach oktawy w fortepianie świetlnym zaprojektowanym przez Skriabina

Prawykonananie odbyło się 15 III 1911 w Moskwie. Dyrygował Sergiusz Kusewicki, a partie fortepianową grał sam kompozytor Pierwsze wykonanie ,,kolorystyczne” odbyło się dopiero w 1915 r .Chociaż ,,Prometeusz” jest dziełem o wielkich wartościach muzycznych, nie jest wykonywany zbyt często- nawet bez kolorów. Cała twórczość Skriabina była jedynie wstępem do zaplanowanego misterium ,,L’Acte Prealable” jako panteistycznej syntezy muzyki, tańca i gry świateł. Niestety śmierć przerwała pracę nad tym misterium. Kompozytor zdążył napisać tylko wstęp.
W twórczości Skriabina ważne miejsce zajmują też utwory fortepianowe. Można się w nich dopatrzeć wpływów Fryderyka Chopina i Franciszka Liszta ( mazurki, nokturny, walce, preludia, etiudy, impromptus). Natomiast w swoich 10 Sonatach fortepianowych kompozytor rozwinął indywidualny styl harmoniczny uwypuklając znacznie element kolorystyczny. Pierwsze 3 sonaty maja jeszcze budowę cykliczną. Kolejne są jednoczęściowe. Do bardziej popularnych utworów należy cykl 12 wirtuozowskich etiud op.8.
Autor:Radosław Rzepkowski