Nowe majestatyczne organy są obecnie na etapie instalacji w budynku Filharmonii Montrealskiej. Sponsorem instrumentu jest żona kanadyjskiego multi miliardera pani Jacqueline Desmarais,która pokryła całkowite koszty zakupu,instalacji i harmonizacji czekiem 5 000 000 $. Największa w Kanadzie, kebecka fabryka organów Casavant jest producentem i instalatorem montrealskich organów. Współpracują oni w ścisłej współpracy z najbardziej reputowanym na świecie organistą; Pierre Latrie tytularnym organistą z katedry Notre-Dame w Paryżu. Nowe organy noszą imię Pierre Beique (1910-2003) na cześć założyciela Montrealskiej Orkiestry Symfonicznej. Organy w swoim wykończonym kształcie będą szerokie na 12 metrów i wysokie na 16 metrów,tyle bowiem powierzchni będzie zajmować 6489 piszczałek tworzących ten instrument.

Tak będą wyglądały organy po zakończeniu montażu

Geneza organów sięga pięć tysięcy lat wstecz. Wtedy to powstał chiński instrument zwany czeng złożony z bambusowych piszczałek ustawionych na wiatrowni. Instrument ten nie posiadał klawiatury, a grający regulował dopływ powietrza do piszczałek, zatykając odpowiednie otwory w wiatrowni palcami. W III wieku p.n.e. w Grecji powstały organy wodne - posiadające wszystkie części właściwe współczesnym instrumentom. Cechą charakterystyczną organów wodnych było umieszczenie zbiornika wodnego z zanurzonym dzwonem – jego celem było magazynowanie sprężonego powietrza. Kościół zachodni wprowadził organy do świątyń w VII wieku naszej ery. Początkowo spotkało się to z dużym oporem, jednak z upływem czasu zainteresowanie tym instrumentem wzrastało. Na przełomie X i XI wieku pojawiły się traktaty o budowie organów (np.anonimowy “De mensura fistularum”). W X wieku arcybiskup Canterbury wybudował organy w opactwie Abbington – był to instrument uważany za najdoskonalszy w owych czasach. W opactwie Winchester zbudowane zostały duże organy pneumatyczne, posiadające 26 miechów i około 400 piszczałek.

Organy Casavant op.1 w kaplicy Notre-Dane-de-Lourdes w Montrealu

W wieku XIV budownictwo organowe uległo znacznemu rozwojowi, zwiększyła się ilość budowanych instrumentów. Większość instrumentów z tych czasów to instrumenty przenośne – pozytywy i portatywy. Portatyw mógł być noszony przez grającego na specjalnym pasku. W dziele Praetoriusa “Syntagma musicum” z 1619 roku zachował się opis czternastowiecznych organów z Halberstadt. Posiadały one trzy manuały i pedał. Wiadomo też, że w katedrze w Rouen we Francji organy istniały już w 1386 roku. W tym czasie dokonał się znaczący postęp w budowie klawiatur i trakrury. Przez to zmniejszeniu uległy klawisze i gra stała się znacznie lżejsza. Wiek XVII to szczególny rozwój budownictwa organowego. We włoszech organmistrz Costanzo Antegnati wydał w 1608 roku dzieło “L’arte organica”, w którym opisał zasady rejestrowania organów włoskich.

Nową erę rozpoczął francuz Aristide Cavaille-Coll zbudowaniem w 1841 roku organów w Saint-Denis pod Paryżem. Po raz pierwszy zastosował on dźwignię Barkera - urządzenie pomagające w wyeliminowaniu oporu gry na manuałach. Organy Cavaille-Cola budowane były na całym świecie (aż po Amerykę Południową i Chiny). Ten budowniczy konstruował niemal wyłącznie wiatrownice tonowe. Ogromną sławę przyniosły mu organy w St.Sulpice w Paryżu oraz w katedrze Notre-Dame w Paryżu.

Fabryka organów Casavant w St-Hyacinthe,prowincja Quebec

Eksperci w trakcie instalowania piszczałek w Filharmonii montrealskiej

Casavant jest najsłynniejszą i najważniejszą fabryką organów w Kanadzie. Została założona w 1879 r. w miejscowości Saint-Hyacinthe przez dwóch braci Casavant;Joseph-Claver  i Samuel-Marie. Ponad 130 letnią tradycję oraz pasję rodzinną zapoczątkował ojciec dwóch braci założycieli fabryki,Joseph Casavant. Jako 27-letni kowal z zawodu Joseph udał się w 1834 r.do college w Sainte-Therese aby uczyć się łaciny. W college,w którym Joseph miał pobierać nauki znajdowały się nie dokończone organy prawdopodobnie pozostawione przez francuskiego producenta organów,niejakiego pana Jacotel. Młody kowal zamiast poświęcać czas na wkuwanie na pamięć skomplikowanej ortografii,syntaksy lub fleksji łacińskiej,poświęca o wiele więcej uwagi na niedokończonym instrumencie. Przy pomocy podręcznika autorstwa Francois Bedos de Celles: “Sztuka konstruowania organów”  udaje mu się dokończyć budowę tego niedokończonego instrumentu. Wieść rozeszła się błyskawicznie po okolicy i nie trzeba było długo czekać na pierwsze zamówienie,które nadeszło z kościoła parafialnego Saint-Martin-de-Laval. Casavant poświęcił się całkowicie tej nowej pasji i pierwszy instrument wykonany całkowicie przez niego został dostarczony już w 1840 r. W późniejszym czasie wykonał także zamówienia w Bytown (dzisiejsza Ottawa),w Kinston,Mont-Saint-Hilaire i in. Dwójka synów,Josepha po ukończeniu liceum o profilu klasycznym ,zgłębia tajniki sztuki organowej pracując w innym zakładzie w Saint-Hyacinthe. Jeden z dwojga braci,Joseph-Claver spędził 14 miesięcy w Europie aby udoskonalić swoje umiejętności u francuskiego mistrza organów Johna Abbeya w Wersalu. Po powrocie z Francji Joseph-Claver zakłada z bratem fabrykę Casavant Freres. Pierwsze organy z tej fabryki zostały zainstalowane w Montrealu w kaplicy Notre-Dame-De-Lourdes i stoją tam czynne do dzisiaj. Dzieła Casavant są ponumerowane i odpowiadają kolejności ich powstawania. Niewielkie organy z kaplicy montrealskiej z 1880 roku noszą numer 1. Organy,które są w trakcie instalowania w Filharmonii montrealskiej są sygnowane numerem 3900.

Inauguracja tych majestatycznych organów odbędzie się w Filharmonii montrealskiej w dniu 28 maja 2014 roku. W programie przewidziano symfonię Nr 3 autorstwa Camille Saint-Saens. Główny organista zostanie poznany i mianowany jeszcze tego roku na jesieni.

 Autor:Zbigniew Wasilewski

foto;materiały prasowe,