Zainteresowanie muzyką Indian kanadyjskich istnieje od wieków. Pierwsze o niej zapiski  pochodzą od misjonarzy francuskich, którzy przybyli do Kanady w XVII stuleciu. Z biegiem czasu folklor indiański stał się też domeną zainteresowań europejczyków. Właśnie na jego podstawie E.  M. Hornbostel ogłosił swą teorię relatywizmu kulturowego (Phonographierte Indian melodien aus British Columbia – 1906 r.). Etnomuzykolodzy kanadyjscy rozpoczęli dokładniejsze prace badawcze na początku XX wieku. Dokonali wielu nagrań wśród wielu szczepów indiańskich całej Kanady i przeanalizowali większość materiału. Znaczne zasługi położył na tym polu Mieczysław Koliński (1901-1981), etnomuzykolog polskiego pochodzenia.
Nie ulega wątpliwości, że folklor muzyczny Indian kanadyjskich jest fascynujący i stanowi ciekawy relikt przeszłości. Jest on częścią kultury muzycznej Kanady i jej wielkim bogactwem. Liczne grupy żyjących współcześnie plemion indiańskich podtrzymują swe tradycje muzyczne związane z życiem codziennym, a nade wszystko z rytuałami. Dla tych społeczeństw, których zwyczaje nie uległy obcym wpływom i chrystianizacji, własne tradycje muzyczne są ciągle żywe i utrzymują swą odrębność do dziś.

Wierzenia i symbole – Cała muzyka Indian integruje się mocno z wiarą w życie pozaziemskie i harmonię wszechświata, co stanowi podstawę ich filozofii. Według tej koncepcji wszystkie byty ziemskie i pozaziemskie należy  traktować  w sposób równy i uprzywilejowany. Największą wartością życia jest dla Indianina poczucie wspólnoty duchowej ze wszystkimi bytami wszechświata. Tajemniczymi siłami są duchy tych bytów, które istnieją we wszystkich rzeczach i zjawiskach, są niemal wszędzie. Ta wiara, wywodząca się z pradawnych czasów, ukształtowała zupełnie inny obraz świata od współczesnego. Trudności napotykane w percepcji  muzyki Indian przez przedstawicieli naszego kręgu kulturowego wynikają właśnie z odmiennych postaw estetycznych. Muzyka Indian nie wyraża – z małymi wyjątkami – wewnętrznych uczuć i emocji, wiąże się natomiast z wierzeniami, życiem codziennym i magią. Jest ona pośrednikiem w kontaktach z bytami pozaziemskimi, które wpływają na życie doczesne i kształtują je.

Indianie przywiązują wielką wagę do symboli. Zainspirowane naturą malowidła i rzeźby przybierają często kształty figur geometrycznych i owalnych. Wyrazem ładu  i równowagi – jako antytezy chaosu – jest dla nich figura koła. Dlatego tańczy się i debatuje w kole i wszyscy traktowani są równo. Koliste obręcze, trzymane podczas tańców, symbolizują powtarzające się cykle życia w przyrodzie. Owalne tamburyny są symbolem powiązania przeszłości z przyszłością. Poprzez te wizualne znaki – symbole  wyraża się filozofia indiańskiego życia Indian. Każdy szczep czy klan posiada własny zespół wierzeń, które uwierzytelniają ich tożsamość grupową. Wierzenia te są związane  ze środowiskiem, klimatem i obiektami totemicznymi (tj.wspólnymi przodkami i niekoniecznie istotami ludzkimi). Odwołują się one do różnych kultów. Istnieje kult rodziców i przodków, których szanuje się za  mądrość. Zwierzęta czci się za dobrodziejstwa, naturę za dary życia, a wspólną przeszłość – za ciągłość tradycji. Poszanowanie dla tych bytów zostaje wyartykułowane za pomocą szerokiego arsenału gestów i melodycznych formuł. Muzyka spełnia w tych rytuałach znaczącą rolę, na równi z modłami, zaklęciami czy stanami egzaltacji. Jednocząc się z tymi formułami i innymi elementami (np. stany cierpienia i wyczerpania fizycznego) muzyka pomaga w nawiązaniu kontaktu z pozaziemskimi duchami. Funkcje magiczną spełniają również stroje i rekwizyty (maski, głowy zwierząt) oraz ozdoby i amulety – maskotki. Celem przywołania duchów jest prośba o zapobieżenie nieurodzajom, chorobom, klęskom czy nieszczęściom. Może być to  również dopominanie się o udane polowanie czy o dopomożenie w odkupieniu popełnionych błędów. Myśliwym mają dopomóc misternie wyrzeźbione zabawki z kości zwierząt (niedźwiedzia, caribou, foki). Odkupienia grzechów dokonuje się poprzez składanie ofiar podczas wspólnego posiłku z duchami zwierząt. Wyróżniającą cechą tych rytuałów jest widowiskowość, a każdy gest, ruch, rekwizyt posiada swą własną wymowę.

Magiczna rola śpiewu, tańca i instrumentów – Najważniejszym elementem każdego rytuału jest śpiew. Wchodzi on w skład każdej ceremonii, posiada więc wyjątkowe znaczenie. Słowo śpiewane dzięki swej mocy, wywiera realną siłę na przebieg wszelkich wydarzeń. I to niezależnie od tego czy są to tylko sylaby bez semantycznego znaczenia, w kółko powtarzane słowa czy bardziej złożone struktury. Funkcje magiczną spełniają również sposoby wydobycia głosu (np.wysokie vibrata) i imitowanie niskich głosów zwierząt. Przewodnicy duchowi, tzw. szamani – uzdrowiciele śpiewem przywołują duchy, które mają dopomóc w uzdrowieniu chorych.
Według wierzeń, śpiew jest inspirowany przez niewidzialne, pozaziemskie moce spotykane podczas sennych wizji, marzeń, urojeń i innych pozanaturalnych kontaktów. Natchnieniem pieśni jest osobisty duch – stróż Indianina, z którym nawiązuje on kontakt w zaświatach.

W istocie śpiew jest głównym czynnikiem wypowiedzi muzycznej. Niektóre pieśni – w zależności od rytuałów – przeznaczone są tylko dla mężczyzn, inne wyłącznie dla kobiet. Przeważają pieśni śpiewane w grupie, chociaż zdarzają się pieśni solowe. Większość z nich oparta jest na skalach pięciostopniowych. Każdy szczep rozwinął   metody klasyfikowania pieśni według własnych kategorii i typów. Każdy z nich posiada swoje pieśni związane z narodzinami, wkroczeniem w  dojrzałość, ze ślubem,  śmiercią oraz innymi okazjami. W nich to poszczególne szczepy manifestują swą tożsamość.
Podobnie jak pieśń, również taniec znajduje się w centrum większości ceremonii. Zainspirowany różnymi bytami natury, najczęściej wiąże się z pieśniami. Istnieją m.in. tańce trawy, zająca, orła (tzw. dziękczynne), tańce tarczy, wodza (tzw.wojenne) i o wydźwięku społecznym, oddające cześć zasłużonym osobom.

Instrumenty akompaniujące śpiewom i tańcom przynależą w przeważającej mierze do grupy perkusyjnych. Wśród nich znajdują się bębny i bębenki o różnych wielkościach, tam-tamy, marakasy, tarki, kołatki, a nawet proste kije uderzane o ziemię. Bicie w bębenki towarzyszy prawie wszystkim rytuałom  przywołując – według wierzeń -  fundamentalne rytmy życia i natury. Większość szczepów posługuje się bębenkami ze skórą naciągniętą na obrzeża drewna. Jedynie na brzegu Pacyfiku spotykamy wygiętą skrzynie z drzewa cedrowego lub wydrążony pień, uderzany za pomocą kilku kijów.
Prawie cała muzyka Indian jest jednogłosowa. Zjawisko wielogłosowości jest nie znane. Obok perkusji powszechne są flety (fabrykowane na wzór oboju i klarnetu z wibratorem z kory). Ale nie towarzyszą one nigdy śpiewom i pojawiają się jedynie w solistycznych ritornellach pieśni miłosnych. Dźwięki tego instrumentu, traktowanego raczej w sposób perkusyjny niż melodyczny, mają nadziemski wpływ na oczarowanie narzeczonej. Magiczne cechy nadają instrumentowi wyrzeźbione motywy ptaków (kaczki, żurawie, głuszce). Czarujące efekty perkusyjne wywołują również, przywiązane i zwisające z frędzli rękawów tancerzy kopyta jeleni, dzioby ptaków i muszelki. Tą samą rolę spełniają dzwoneczki przyozdabiające fartuchy i nogawki tancerzy. Wśród pozostałych prymitywnych instrumentów używanych dla celów magicznych znajdujemy grzechotki, tykwy wypełnione kamieniami, piszczałki i gwizdki z kości orła, uznawanego za świętego ptaka – CDN

Autor: Radosław Rzepkowski

Zdjęcia pochodzą z internetu.

Zobacz również:
- Świat muzyczny Indian kanadyjskich cz.2