Wysławianie Boga w muzyce jest trwałym elementem w wielu tradycjach religijnych. Gdy chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się po Europie, nastąpiło połączenie tradycji żydowskich z greckimi i rzymskimi. Powstała wówczas niezliczona ilość jednogłosowych pieśni łacińskich. Od zarania chrześcijaństwa okres przedwielkanocny cechuje bogate obrzędowanie kościelne i ludowe.Wierni podejmowali wysiłki na rzecz owocnego przeżywania 40 dniowego Wielkiego Postu. Ważne miejsce w tej obrzędowości zajmują pieśni.
Mszał średniowieczny
Tradycja pieśni pasyjnych sięga głębokiego Średniowiecza kiedy wykonywano je na procesjach pokutnych. W Polsce pieśni te pojawiły się w XII wieku. Łacińskie hymny i antyfony zastępowano polskimi tekstami. Wśród pieśni paraliturgicznych znane były też plankty ( pieśni wyrażające ból i rozpacz Matki Boskiej) oraz lamentacje, które były wyrazem ludowej pobożności. Wprowadzenie języków narodowych do liturgii stało się impulsem do mnożenia jedno i wielogłosowych pieśni. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na upowszechnienie polskich pieśni pasyjnych, które umieszczano w zbiorach (kancjonały). W XVI wieku narodziła się forma pasji wielogłosowej wzorowana na motecie. W okresie Baroku największe znaczenie osiągnęła muzyka J.S.Bacha. Jego poprzednikiem na polu muzyki religijnej był Heinrich Schutz, najwybitniejszy przed Bachem autor pasji – kompozycji opowiadającej o męce i śmierci Chrystusa. Gatunek ten uprawiał również inny kompozytor niemiecki- G.Ph.Telemann. Ale ewangeliczne opisy męki chrystusowej znane były od dawna.
Już w okresie Średniowiecza odczytywano je podczas mszy. Od XIII wieku brało w tym udział trzech kapłanów. Partia Chrystusa czytana była powoli, głosy ewangelistów- w normalnym tempie, zaś odgłosy tłumu- szybko. Te czytania przerodziły się w misteria pasyjne. Pasja jako samodzielna rozbudowana forma muzyczna wykształciła się z tych misteriów. Do największego rozkwitu doprowadził ją Jan Sebastian Bach. Spośród 5 pasji które napisał jedna zaginęła, druga zachowała się we fragmentach, autorstwo kolejnej jest wątpliwe. Pasje Bacha w porównaniu z pasjami jego poprzedników (Orlando di Lasso, Byrd, Obrecht, Cypriane de Rore), odznaczają się większym zróżnicowaniem w budowie i bogactwem wyrazu. Wyróżniają się pięknymi melodiami i wspaniałą instrumentacją.
Ukrzyżowanie; Hans Memling
Relacje ewangelisty opisują historię od momentu pojmania Chrystusa aż po złożenie do grobu, natomiast Chrystus, św.Piotr, Piłat i Magdalena wypowiadają się we własnych ariach. W odcinkach chóralnych o znaczeniu dramaturgicznym występują apostołowie, arcykapłani i tłum. Chóry stanowią ważny element całości. Pasja wg św.Jana i Pasja wg św.Mateusza J.S.Bacha są najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie tego gatunku. Druga z nich nie odniosła jednak sukcesu i długo spoczywała w zapomnieniu. Dopiero Felix Mendelssohn odkrył ją w Belinie ,, na nowo” i przywrócił do życia w 1829 roku, po stu latach od daty pierwszego wykonania. Od tego momentu została uznana za jeden z największych skarbów kultury.Teksty Ewangelii są podstawą recytatywów, arii i chorałów. Stronę literacką uzupełniają też teksty poetyckie Picandera.
Pieta; Michał Anioł
W okresie przedwielkanocnym wykonuje się też tradycyjnie ,,Stabat Mater.’’ Jest to wielkopostna sekwencja Jacopone di Todi (1228-1306), którą opracowali muzycznie liczni kompozytorzy. Autorami tych opracowań byli m.in. Josquin des Pres, Orlando di Lasso, Pergolesi, Vivaldi, Haydn, Schubert, Boccherini, Rossini, Dworzak, Verdi, Szymanowski, Poulenc, Penderecki. W krajach europejskich tradycją stały się wielkanocne wykonania ,,Mesjasza’’ J.F.Haendla. Na kontynencie amerykańskim dzieło to częściej można usłyszeć w okresie Bożego Narodzenia.
Autor: Radosław Rzepkowski
