Sto lat temu urodził się jeden z najciekawszych polskich kompozytorów XX wieku- Andrzej Panufnik. Był on przedstawicielem szeroko rozumianego  neoklasycyzmu, nurtu do którego zalicza się twórczość Szymanowskiego, Bartoka i Strawińskiego. W powojennej muzyce polskiej należał do czołowych postaci,  a jego oryginalna muzyka  pełna osobistej  ekspresji zadziwiała radykalizmem w zakresie eksperymentatorstwa dźwiękowego. Koleje życia  kompozytora były nader burzliwe. Urodził się w Warszawie ale większośc życia spędził za granicą. Po ukończeniu studiów w Konserwatorium Warszawskim kontynuował edukacje muzyczną we Wiedeńskiej Akademii Muzycznej. Później studiował prywatnie  w Paryżu i Londynie, gdzie powstała jego  I Symfonia. Podczas okupacji przebywał w Warszawie i zarobkował grając w kawiarniach w duecie z W.Lutosławskim. Nie zaprzestawał jednak komponowania, powstały wówczas m.in.Pieśni podziemia i  Uwertura Tragiczna, w  której  widoczne są już  cechy  dojrzałego stylu kompozytora- m.in. przejrzystość i oszczędność środków.  Niestety, w czasie Powstania Warszawskiego jego liczne partytury z okresu wojny spłonęły. Niektóre z nich kompozytor później zrekonstruował. W roku 1945 A.Panufnik przeniósł się do Krakowa i zajął się komponowaniem muzyki filmowej. Mariusz Kaldowski: Sir Panufnik

Niedługo potem został pierwszym dyrygentem Filharmonii Krakowskiej, a w   latach 1946-47 – dyrektorem odradzającej się Filharmonii Warszawskiej. W tym czasie powstało 12 miniatur na fortepian (znane jako Krąg kwintowy), Nokturn na orkiestrę oraz Sinfonia Rustica. W tym ostatnim utworze kompozytor wprowadził elementy dodekafonii, zaś w Nokturnie (przerobionym w 1955 r.) połączył tradycyjne polskie elementy z doświadczeniami  harmonicznymi Bartoka i Szymanowskiego. Gdy A.Panufnik został prezesem Związku Kompozytorów Polskich,  odciął się od narzuconego przez władzę kierunku sztuki (tzw.socrealizmu) i zwrócił się do narodowych źródeł  muzyki polskiej pisząc m.in. Suitę staropolską na orkiestrę smyczkową (1950)  czy archaizujący Koncert gotycki (1951) w którym wykorzystał cytaty utworów Wacława z Szamotuł. Jego utwory zaczęły być ignorowane i spotykały się ze złośliwą krytyką (np.Sinfonia Rustica, która została wcześniej nagrodzona  na Konkursie kompozytorskim im.F.Chopina). Nawet Syfmonia Pokoju z tekstem z  poezji J.Iwaszkiewicza spotkała się –ze względów politycznych- z chłodnym przyjęciem władzy.

W roku 1952 powstała Uwertura heroiczna zainspirowana zmaganiem się Polski z hitlerowska agresją. Uznano ją w Polsce za zbyt formalistyczną, choć  utwór otrzymał I nagrodę na przedolimpijskim konkursie muzycznym w Helsinkach. Szykanowany przez władze i zepchnięty na margines kompozytor postanowił opuścić kraj i udał się w 1954 roku do Londynu. Polski rząd uznał go zdrajcę oraz zakazał publikacji i wykonywania jego dzieł. Po wyjeździe, aż do roku 1977 był traktowany jako persona non grata. W Wielkiej Brytanii przyszli mu z pomocą zaprzyjaźnieni kompozytorzy  Ralph Vaughan Williams i Arthur Benjamin. W znalezieniu  finansowego patronatu  dopomógł  mu  jego przyjaciel W.Małcużyński. Podczas wizyty w USA  A.Panufnik uczestniczył w wykonaniu swojej Symfonii Pokoju pod dyr.L.Stokowskiego. Po tym wydarzeniu przekomponował utwór odrzucając części chóralne i zmienił tytuł na Sinfonia elegiaca. W latach 1957-59 stał na czele Orkiestry Symfonicznej w Birmingham. W 1963 roku ukończył nową wersję Sinfonia sacra, która została uznana za najlepszy utwór na konkursie w Monaco.  Wiążąc styl narodowy z tradycją wprowadził do niej hymn ,,Bogurodzica”. W latach 60-tych stworzył szereg dzieł na zamówienia takich mistrzów jak L.Stokowski (Universal Prayer), Y.Menuhin (Koncert skrzypcowy), M.Roztropowicz (Koncert wiolonczelowy) oraz orkiestr z Londynu, Bostonu i Monte Carlo.  Poza wymienionymi, do  ciekawszych jego utworów należą Pieśni ludowe, Kołysanka,  Sinfonia mistica, Metasinfonia, Hommage a Chopin, Uwertura bohaterska, suita Polonia, Koncert fortepianowy, 3 Kwartety smyczkowe, Jagiellonian Triptych, Katyń Epitaph, Arbor Cosmica, balety Cain and Abel oraz Miss Julie. W 1991 Andrzej Panufnik został odznaczony przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim. Zmarł w Twickenham.

Autor: Radosław Rzepkowski

Grafika: internet