W bieżącym roku przypada 100 rocznica urodzin wielkiego polskiego kompozytora Witolda Lutosławskiego (1913-2004). W przekonaniu o szczególnym znaczeniu jego dorobku dla kultury narodowej    i  światowej  Sejm R.P. ogłosił rok 2013  – Rokiem Lutosławskiego.   Dzieła tego wybitnego kompozytora rozbrzmiewają  na wszyskich kontynentach  i  odsłaniają nowe przestrzenie piękna. Lutosławski urodził się w Warszawie. Studia odbył przed wojną w Konserwatorium warszawskim  i  ukończył z dwoma dyplomami: pianistycznym i kompozytorskim. Poświęcił się jednak wyłacznie kompozycji. Zaliczany  do najwybitniejszych  kompozytorów XX wieku  byl  laureatem najbardziej prestiżowych nagród międzynarodowych.

Obdarzony wielką wrażliwością smaku artystycznego stworzył własny indywidualny styl,  dzięki  czemu wysunął się na czoło twórców rangi światowej. Podstawy tego stylu zostały ukształtowane w latach 1933-44, kiedy wypracował  własną technike kompozytorską, kunsztowną fakturę i nietuzinkowe   rozwiązania harmoniczne. Przykładem  tego są  ,, Wariacje symfoniczne ‘’ (1936-38), które dowodzą  poszukiwania własnego języka dzwiękowego  na bazie różnorodnych stylistycznie elementów.

W latach 1944-56 kompozytor  skłaniał się  do neoklasycyzmu i ludowości. Najlepszym dziełem z tego okresu jest ,,Koncert na orkiestrę’’. Choć mieści sie w obu tych nurtach, jest utworem oryginalnym i współczesnym pod każdym względem. Widać  to w sposobie operowania orkiestrą  i w  precyzji   konstruowania przebiegów napięciowych. Z tego  okresu utrzymały się w repertuarze koncertowym: ,,Preludia taneczne’’ ,, Bukoliki’’ a takze ,,Mała Suita’’ i ,,Tryptyk Śląski’’.

W  utworach tych , jak i pózniejszych dokonał  Lutosławski  wielkich osiągnięć  na polu metrorytmiki, która  stała się czynnikiem formalno-konstrukcyjnym .  Za przełomowe dzieło w pojęciu nowatorstwa    uważa się  ,,Muzykę żałobną” (1958). Opiera  ona na 12-dzwiękowym przebiegu horyzontalnym o bliskim pokrewieństwie z serią dodekafoniczną. Od strony konstrukcji  i  planu agogiczno-dynamicznego  jest majstersztykiem  napisanym w   hołdzie wielkiemu   kompozytorowi  węgierskiemu  Bartokowi.  W 1957 roku powstało ,,5 pieśni do słów’’ K.Iłłakowiczówny  w wersji  na głos z fortepianem, a rok pózniej  na głos i 30 instrumentów oraz ,,Trzy Postludia’’ (1958-60). Są to utwory zwięzłe, powściągliwe w wymowie, o mistrzowskiej instrumentacji.

Rok 1961 przyniósł wspaniałe dzieło ,,Gry weneckie’’ w którym  element przypadkowości  (tzw.kontrolowany aleatoryzm)  został włączony do zasobu środków kompozytorskich. Elementy przypadkowości pojawiają się też  w ,,Trzech Poematach Henri Michaux’’ (1963). To jeden z najbardziej  barwnych utworów, gdzie bogactwo efektów dzwiękowych  osiągniete zostało za pomocą niekonwencjonalnych sposobów artykulacji. Wprowadzając wartości szmerowe kompozytor przekroczył tu granice tradycyjnej wokalistyki. Kolejne wspaniałe dzieła to ,, II Symfonia’’ oraz ,,Livre pour orchestre’’ (1968). W tym drugim,  będącym podsumowaniem dotychczasowych osiągnięć,  kompozytor wprowadził  mikrotony. Obowiązuje tam zasada powtarzania i przekształcania  niewielkich struktur w różnym oświetleniu kolorystycznym. Natomiast dziełem   nawiązującym  bardziej  do tradycji  jest  ,,Koncert wiolonczelowy’’ dedykowany M.  Roztropowiczowi (1970). ,, Preludia  i fuga’’ (1972) jest kolejnym przykładem współczesnego rozwiązywania zagadnień formalnych .

Do znakomitych utworów należa też ,, Koncert na obój,  harfę i orkiestrę’’ (1980) oraz,, Koncert fortepianowy’’ (1988)  nawiązujacy po części do romantycznej wirtuozerii  Chopina  i Liszta. Spośród ostatnich  ważniejszych  utworów Lutosławskiego  wymieńmy  ,, Interludium’’ na orkiestrę  oraz ,, IV Symfonię’’. Kompozycje Lutosławskiego, także te nie wymienione, charakteryzuje szlachetność brzmienia, umiarkowany  emocjonalizm i  mistrzowska konstrukcja. Budowa formalna  jego utworów jest wyjątkowo logiczna i precyzyjna, stąd nazywa się Lutosławskiego ,,klasykiem XX wieku’’. W związku z obchodami jubileuszowymi Towarzystwo im.Lutosławskiego przedsięwzięło na 100-rocznicę urodzin swego Patrona liczne działania o charakterze koncertowym, edukacyjnym i wydawniczym. M.in. zorganizowało Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski  im.Lutosławskiego. Zaś  Narodowy Instytut Audiowizualny przygotowuje 6-płytową publikację ,,Lutosławski  i  świat’’. Udział w obchodach jubileuszowych zapowiedziało wielu artystów i instytucji.

Autor: Radosław Rzepkowski

Grafika: wikipedia,materiały prasowe