W bieżącym roku przypada 100 rocznica urodzin wielkiego polskiego kompozytora Witolda Lutosławskiego (1913-2004). W przekonaniu o szczególnym znaczeniu jego dorobku dla kultury narodowej i światowej Sejm R.P. ogłosił rok 2013 – Rokiem Lutosławskiego. Dzieła tego wybitnego kompozytora rozbrzmiewają na wszyskich kontynentach i odsłaniają nowe przestrzenie piękna. Lutosławski urodził się w Warszawie. Studia odbył przed wojną w Konserwatorium warszawskim i ukończył z dwoma dyplomami: pianistycznym i kompozytorskim. Poświęcił się jednak wyłacznie kompozycji. Zaliczany do najwybitniejszych kompozytorów XX wieku byl laureatem najbardziej prestiżowych nagród międzynarodowych.
Obdarzony wielką wrażliwością smaku artystycznego stworzył własny indywidualny styl, dzięki czemu wysunął się na czoło twórców rangi światowej. Podstawy tego stylu zostały ukształtowane w latach 1933-44, kiedy wypracował własną technike kompozytorską, kunsztowną fakturę i nietuzinkowe rozwiązania harmoniczne. Przykładem tego są ,, Wariacje symfoniczne ‘’ (1936-38), które dowodzą poszukiwania własnego języka dzwiękowego na bazie różnorodnych stylistycznie elementów.
W latach 1944-56 kompozytor skłaniał się do neoklasycyzmu i ludowości. Najlepszym dziełem z tego okresu jest ,,Koncert na orkiestrę’’. Choć mieści sie w obu tych nurtach, jest utworem oryginalnym i współczesnym pod każdym względem. Widać to w sposobie operowania orkiestrą i w precyzji konstruowania przebiegów napięciowych. Z tego okresu utrzymały się w repertuarze koncertowym: ,,Preludia taneczne’’ ,, Bukoliki’’ a takze ,,Mała Suita’’ i ,,Tryptyk Śląski’’.
W utworach tych , jak i pózniejszych dokonał Lutosławski wielkich osiągnięć na polu metrorytmiki, która stała się czynnikiem formalno-konstrukcyjnym . Za przełomowe dzieło w pojęciu nowatorstwa uważa się ,,Muzykę żałobną” (1958). Opiera ona na 12-dzwiękowym przebiegu horyzontalnym o bliskim pokrewieństwie z serią dodekafoniczną. Od strony konstrukcji i planu agogiczno-dynamicznego jest majstersztykiem napisanym w hołdzie wielkiemu kompozytorowi węgierskiemu Bartokowi. W 1957 roku powstało ,,5 pieśni do słów’’ K.Iłłakowiczówny w wersji na głos z fortepianem, a rok pózniej na głos i 30 instrumentów oraz ,,Trzy Postludia’’ (1958-60). Są to utwory zwięzłe, powściągliwe w wymowie, o mistrzowskiej instrumentacji.
Rok 1961 przyniósł wspaniałe dzieło ,,Gry weneckie’’ w którym element przypadkowości (tzw.kontrolowany aleatoryzm) został włączony do zasobu środków kompozytorskich. Elementy przypadkowości pojawiają się też w ,,Trzech Poematach Henri Michaux’’ (1963). To jeden z najbardziej barwnych utworów, gdzie bogactwo efektów dzwiękowych osiągniete zostało za pomocą niekonwencjonalnych sposobów artykulacji. Wprowadzając wartości szmerowe kompozytor przekroczył tu granice tradycyjnej wokalistyki. Kolejne wspaniałe dzieła to ,, II Symfonia’’ oraz ,,Livre pour orchestre’’ (1968). W tym drugim, będącym podsumowaniem dotychczasowych osiągnięć, kompozytor wprowadził mikrotony. Obowiązuje tam zasada powtarzania i przekształcania niewielkich struktur w różnym oświetleniu kolorystycznym. Natomiast dziełem nawiązującym bardziej do tradycji jest ,,Koncert wiolonczelowy’’ dedykowany M. Roztropowiczowi (1970). ,, Preludia i fuga’’ (1972) jest kolejnym przykładem współczesnego rozwiązywania zagadnień formalnych .
Do znakomitych utworów należa też ,, Koncert na obój, harfę i orkiestrę’’ (1980) oraz,, Koncert fortepianowy’’ (1988) nawiązujacy po części do romantycznej wirtuozerii Chopina i Liszta. Spośród ostatnich ważniejszych utworów Lutosławskiego wymieńmy ,, Interludium’’ na orkiestrę oraz ,, IV Symfonię’’. Kompozycje Lutosławskiego, także te nie wymienione, charakteryzuje szlachetność brzmienia, umiarkowany emocjonalizm i mistrzowska konstrukcja. Budowa formalna jego utworów jest wyjątkowo logiczna i precyzyjna, stąd nazywa się Lutosławskiego ,,klasykiem XX wieku’’. W związku z obchodami jubileuszowymi Towarzystwo im.Lutosławskiego przedsięwzięło na 100-rocznicę urodzin swego Patrona liczne działania o charakterze koncertowym, edukacyjnym i wydawniczym. M.in. zorganizowało Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im.Lutosławskiego. Zaś Narodowy Instytut Audiowizualny przygotowuje 6-płytową publikację ,,Lutosławski i świat’’. Udział w obchodach jubileuszowych zapowiedziało wielu artystów i instytucji.
Autor: Radosław Rzepkowski
Grafika: wikipedia,materiały prasowe
