Fort na Wyspie Św. Heleny w Montrealu (fr: Île Sainte-Helene) jest historycznym zabytkiem architektury militarnej. Obiekt został zbudowany na przestrzeni 1820/24 w celu ochrony kraju przed ewentualnym najazdem ze strony Stanów Zjednoczonych. Obecnie w zabudowaniach dawnego fortu,  mieści się Muzeum Stewart.

Fortyfikacja powstała ze  względu na konflikt między USA i Wielkiej Brytanii w Ameryce Północnej w latach 1812 – 1814. Władze brytyjskie postanowiły wzmocnić punkty obronne wzdłuż Rzeki Świętego Wawrzyńca od miasta Quebec aż do Wielkich Jezior. Plan systemu obronnego jest pomysłem gubernatora brytyjskiego w Ameryce Północnej z 1818 roku, księcia Richmond, który pragnął stworzyć infrastrukturę militarną w celu lepszej ochrony komunikacji pomiędzy Górną i Dolną Kanadą.

Chronologia
1818: Wyspa Świętej Heleny zostaje przejęta przez rząd Jej Królewskiej Mości do realizacji projektu opracowanego przez księcia Wellington, Sir Arthura Wellesleya, wielkiego mistrza brytyjskiej artylerii w czasie wojen napoleońskich.
1820-1824: Budowa zostaje powierzona ppłk  Durnfordowi. Wszystkie materiały do realizacji tego projektu są przytransportowane za wyjątkiem kamienia łatwo dostępnego  na wyspie. Ze względów militarno-strategicznych nawet wyrąb drzew jest zakazany.
1832-1834: fort przekształca się w szpital w czasie epidemii cholery, której ofiarą padło ok 3,000 osób w Quebeku.
1848: koszary wojskowe są przekształcone w więzienie wojskowe. W tym samym roku, pożar zdewastował główny budynek.
1870: wojska brytyjskie ostatecznie opuściły koszary i Anglia przekazuje wyspę rządowi kanadyjskiemu.
1874: Po raz pierwszy, Montrealczycy mogą odwiedzać wyspę. Montreal uzyskał pozwolenie na budowę parku. Strefa wojskowa pozostała zarezerwowana wokół fortu.
1875: pożar zniszczył znaczną część koszar.
1914-1918:Koszary ponownie służą jako magazyn amunicji podczas I Wojny Światowej.

W 1955 roku ,montrealski biznesmen i kolekcjoner zafascynowany historią Kanady, David Macdonald Stewart założył w miejscu dawnego fortu , Muzeum Wojskowe w Montrealu. Muzeum początkowo  zajmuje lokal dawnego Blokhauzu. Następnie, rośnie i sukcesywnie zajmuje koszary, mały magazyn i wreszcie arsenał zajezdni wojskowej. W 1963 roku, Muzeum organizuje bezpłatny program pokazów wojskowych z epoki świetności fortu.

Instytucja ,początkowo dostępna dla zwiedzających jedynie w porze letniej od 1975 roku jest otwarta w ciągu całego roku.

Autor: Zbigniew Wasilewski

Fot: Zbigniew Wasilewski