Krzysztof Penderecki-polski kompozytor, dyrygent i pedagog, doctor honoris causa wielu uczelni muzycznych obchodzi swoje 80-te urodziny. Urodził się w 1933 roku w Dębicy i już jako 8 –latek tworzył pierwsze kompozycje. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Wyjątkowo błyskotliwy początek jego kariery był zapowiedzią pózniejszych sukcesów. W roku 1959 zdobył 3 główne nagrody na Konkursie Młodych Kompozytorów.
W pierwszym tzw. awangardowym okresie twórczości koncentrował się na poszukiwaniu nowych, niekonwencjonalnych brzmień tradycyjnych instrumentów. Pociągnęło to rezygnacje z utrwalonych w muzyce zasad dotyczących podstawowych kategorii dzwiękowych jak i faktury. Przykładem tego są utwory: Tren Ofiarom Hiroszymy, Emanacje, De natura sonoris, Polimorphie, Kanon, Kwartet smyczkowy, Wymiary czasu i ciszy, Fluorescencje. Nowy wątek wprowadził Penderecki w Stabat Mater (1962) na 3 chóry a cappella, włączony pózniej do Pasji wg św. Łukasza (1965). Prosta formuła 3 diatonicznych dzwięków stanowi tu kanwę całej kompozycji. Celem kompozytora było zawsze poszukiwanie atrakcyjnych współbrzmień m.in. przez obfite stosowanie tzw.klasterów czyli pasm dzwiękowych. Klastery u Pendereckiego nie pełnią tylko funkcji ,,plamy” lecz stają się strukturami które mogą być zestawiane, przekształcane i szeregowane. Priorytetem jest piękno i oryginalność brzmienia podporządkowane stronie emocjonalnej, a samo brzmienie staje się filarem konstrukcyjnym utworów. To stawia Pendereckiego w rzędzie przedstawicieli kierunku sonorystycznego w muzyce. W połowie lat 70-tych kompozytor porzucił częściowo ten nurt zwracając się ku tradycji. Przykładem tego zwrotu może być potężne ,, Polskie Requiem”, dzieło 8-częściowe poświęcone ludziom i zdarzeniom związanym z polską historią ostatnich dziesięcioleci. Dzieło to stanowi przykład uniwersalnego języka muzycznego łączącego tradycje i współczesność. Nawiązuje do dawnych mistrzów tego gatunku ale nie identyfikuje się z nimi. Z tego okresu pochodzą: Trio smyczkowe, Sekstet, V Symfonia, Koncert fletowy, II Koncert skrzypcowy, opera Król Ubu. Ważna pozycją jest oratorium ,,Siedem bram Jerozolimy” (1996) napisane z okazji jubileuszu 3000 lat tego świętego miasta.
Najnowsze zaś kompozycje przynoszą wielką różnorodność form i gatunków, a jednocześnie stanowią syntezę dotychczasowych zdobyczy kompozytora. Wśród nich są m.in: VIII Symfonia, Koncert na róg i orkiestrę, Koncert fortepianowy, Pieśni zadumy i nostalgii. Zwartość i jednolitość kompozycji Pendereckiego wyznacza tekst słowny, tytuł lub powtarzalność elementów rytmicznych, melodycznych i harmonicznych. Sporą część jego dorobku stanowi muzyka wokalno-instrumentalna. Do tego gatunku zalicza się Dies Irae (1967)-poświęcone pamięci zamordowanych w Oświęcimiu. Nowe techniki dzwiękowe są tu połączone z tradycyjnymi ujęciami melodycznymi. W Kosmogonii (1970 napisanej na 25-lecie ONZ kompozytor skupił się na muzycznej interpretacji tekstu odnoszącego się do powstawania świata. W Canticum Canticorum Salomonis (1973 czytelność tekstu jest zlekceważona, ważne są tylko zawarte w nim emocje, które kompozytor transponuje na płaszczyznę żarliwej ekspresji muzycznej. W dziełach wokalno-instrumentalnych poruszane są tematy sięgajace do wątkow europejskiej cywilizacji, kondycji czlowieka, jego natury, celów i nadziei. W Jutrzni (1970) słychać wpływy wschodnioeuropjskiej muzyki kościelnej, w Magnificacie (1974) nawiązania do liturgii łacińskiej. Na uwagę zasługują też dzieła operowe Pendereckiego. W 1969 r. powstała opera Diabły z Louden wg sztuki Johna Whitinga. Akcja rozgrywa się w XVII wieku ale nietrudno odnalezć motywy i problemy aktualne i dziś: nietolerancja, okrucieństwo, zbrodnia i walka o zachowanie godności ludzkiej wobec nienawiści. W całym dziele zaznacza się mistrzostwo kompozytora oraz zmysł dramaturgiczny widoczny już wcześniej w Pasji według św.Łukasza. Dramat muzyczny Raj utracony powstał w 1978 r. na podstawie libretta Johna Miltona i został uznany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć operowej twórczości II połowy XX wieku.
Autor: Radosław Rzepkowski
