Konsulat Generalny w Montrealu jest jednym z trzech pierwszych przedstawicielstw dyplomatycznych powołanych przez rząd polski na terytorium Ameryki Północnej po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Oprócz Montrealu w 1919 r. została utworzona stała Misja Dyplomatyczna w Waszyngtonie, którą podniesiono do rangi Ambasady RP w 1929. Trzecią placówką historyczną na kontynencie północno amerykańskim jest konsulat Generalny RP w Nowym Jorku.

Otwarcie Konsulatu Generalnego RP w Montrealu nastąpiło 15 grudnia 1919. W raporcie konsula generalnego montrealskiej placówki Józefa Jana Okołowicza, znajdujemy dokładny opis tych historycznych chwil: ,, Personel etatowy wylądował w Kanadzie 27 listopada. Wynajęcie w Montrealu odpowiedniego lokalu na urząd nasunęło bardzo liczne trudności tak, że biura konsularne mogły być otwarte dopiero z dniem 15 grudnia i od tej daty rozpoczyna się właściwa działalność konsulatu. Z konieczności zapadła decyzja tymczasowego podziału na dwa lokale: w jednym z nich, znajdującym się w tak zwanej dzielnicy rezydencyjnej- 506 Sherbrooke street West, częściowo umeblowanym, pomieszczone zostało główne biuro konsularne, gdy drugi, położony przy ulicy drugorzędnej i mało ożywionej-St. Antoine Street 207, przeznaczony został na biuro paszportowe.,,

Okręg konsulatu montrealskiego obejmował prowincje atlantyckie;Nowa Szkocja, Nowy Brunszwik, Wyspa Księcia Edwarda,oraz prowincje Quebek oraz Ontario. Oprócz konsula generalnego skład montrealskiej placówki tworzyli; wicekonsul hrabia Ignacy Skarbek, dr. T. Dalbor-attache emigracyjny, R. Mazurkiewicz- 2-gi sekretarz, siedmiu urzędników kontraktowych, kasjer, buchalter,pomocnik attache emigracyjnego, archiwista i maszynistka.

Przez montrealski konsulat w ciągu dwudziestolecia międzywojennego przewinęło się kilku konsulów. Ostatnim konsulem generalnym II Rzeczypospolitej Polskiej był Tadeusz Brzeziński, który objął stanowisko w sierpniu 1938 roku. Jemu też przypadło przetrwać najtrudniejszy okres konsulatu generalnego w Montrealu, to jest okrutny okres II Wojny Światowej oraz proces likwidacji konsulatu, zabezpieczenia archiwów, materiałów szyfrowych oraz pieniędzy. Konsul Tadeusz Brzeziński nigdy nie zaakceptował rosyjskiej okupacji państwa polskiego. Po 1945 roku pozostał w Montrealu, stał się działaczem społecznym, zajmował stanowisko Prezesa Kongresu Polonii Kanadyjskiej w latach 1952-62.  Prywatnie prowadził biuro podróży. Miał trzech synów , z których Zbigniew Brzeziński ( 1928-2017) był  geostrategiem i dyplomatą;  doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego USA w czasie prezydentury Jimmy Cartera  (1977-1981), wcześniej był doradcą prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy. Tadeusz Brzeziński zmarł w Montrealu w 1990 roku Polskim Instytucie Dobroczynności przy ul. Belanger, którego był współzałożycielem . Został pochowany w polskiej sekcji cmentarza w miejscowości Saint Sauveur. Więcej o rodzinie Brzezińskich znajdziesz klikając tutaj : Saga Rodu Brzezińskich.

Z okresu komunistycznych władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej należy odnotować znaczące przedsięwzięcie dla obecności dyplomacji polskiej we wschodniej Kanadzie i w samym sercu jej francuskiej strefy czyli w Montrealu. Była to niewątpliwie budowa od podstaw wielkiego i nowoczesnego kompleksu przy 1500 Pine Avenue. Budynki powstały w okolicznościach wielkiego wydarzenia o randze światowej jaką była zorganizowana olimpiada w Montrealu w 1976 roku. Szerzej o tym wydarzeniu można przeczytać w artykule napisanym przez architekta Macieja Szymańskiego , autora tego projektu tutaj : Konsulat-Wspomnienia Architekta.

Po zmianach politycznych w Polsce w 1989 roku , Konsulat Generalny RP funkcjonował aż do 2014 r. Od 01 sierpnia 2014 roku Konsulat Generalny zostaje zdegradowany do rangi konsulatu i przeniesiony tymczasowo do ówczesnej siedziby  Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji RP przy 3501 Avenue du Musee. Nowoczesny kompleks konsulatu przy Pine Avenue został sprzedany w 2015. Placówka konsularna zapewniała obsługę klientów w ograniczonym wymiarze poprzez dyżury jeden raz w tygodniu zapewnione przez przedstawicielkę z Ambasady w Ottawie  w osobie konsul Aleksandry Kucy. Na jesieni 2015 roku przebywała w Montrealu konsul Pia Libicka, która przygotowała i przeprowadziła wybory parlamentarne. Na początku 2016 funkcję konsula w Montrealu objął pan Michał Faleńczyk, który pozostał na swoim stanowisku do dzisiaj. W dniu 19 lutego 2018 decyzją Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej stopień placówki dyplomatycznej zostaje podniesiony do rangi Konsulatu Generalnego a konsulem generalnym zostaje mianowany pan Dariusz Wiśniewski, który jako kierownik urzędu rozpoczął urzędowanie tego samego dnia.

Konsul Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Montrealu, pan Dariusz Wiśniewski

Obecny Konsulat Generalny znajduje się w byłej siedzibie Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji RP, który funkcjonował nieprzerwanie w latach 1986-2017. Urząd obecnego Konsulatu RP znajduje się w historycznym obiekcie umieszczonym na liście dziedzictwa narodowego quebeckiego Ministerstwa Kultury. Budynek jest znany jako Dom Josepha-Marcellina Wilsona ( fr: Maison de Joseph-Marcellin Wilson).

Senator Marcellin-Joseph Wilson (1859-1940)

Senator Wilson był człowiekiem zdumiewającego sukcesu w swoich czasach. Urodził się w skromnej rodzinie żyjącej z uprawy roli na Wyspie Bizard, która dzisiaj jest dzielnicą Montealu. Ukończył l’Academie du Plateau z tytułem księgowego. W wieku 17-tu lat rozpoczyna pracę w hurtowni artykułów spożywczych Dufresne et Mongenais, gdzie z czasem obejmuje stanowisko głównego księgowego. Następnie staje się wspólnikiem spółki i dzięki wielkiemu talentowi oraz inicjatywie zmienia profil przedsiębiorstwa na handel wyłącznie artykułami alkoholowymi. Nowa kompania pod nazwą Boivin, Wilson et Compagnie staje się największym importerem win i alkoholi w Kanadzie i ostatecznie Marcellin Joseph Wilson staje się jej jedynym właścicielem. W 1896 zakłada pierwszą fabrykę ginu w Kanadzie, Distillerie Melchers. W 1911 roku ówczesny Premier Kanady Sir Wilfrid Laurier powołuje Wilsona na urząd senatora, który będzie piastować prawie do samej śmierci.

Fasada Konsulatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w Montrealu

Luksusowy dom przy Avenue du Musee został zbudowany przez Wilsona w 1909 roku, gdzie mieszkał do końca swoich dni, wraz ze swoją żoną Alexiną Geoffrion oraz sześcioma córkami: Juliette, Germaine, Marguerite, Marcelle, Gertrude et Lucienne. Madame Alexina Geoffrion zmarła w 1957 roku. W 1986 rząd polski zakupuje posiadłość i przekształca w biuro Radcy Handlowego. Od lutego 2018 ten historyczny budynek staje się siedzibą Konsulatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej. Jest pewien nieoczekiwany zbieg jubileuszy, który nastąpi w przyszłym roku, otóż Konsulat Generalny w Montrealu będzie świętować 100-lecie swojego istnienia w 110-cio letnim budynku .

Autor: Zbigniew Wasilewski

Fot: materiały graficzne

Źródło: Katarzyna Szrodt,Historia KonsulatuII RP w Montrealu 1919-1945, archiwum Bibliothèque Nationale du Quebec, materiały prasowe.