George Gershwin (1898-1937) był pierwszym amerykańskim kompozytorem, który zdobył ogromną popularność i uznanie w Ameryce i Europie. Urodził się w Nowym Yorku i już jako chłopiec pasjonował się muzyką rozrywkową. W latach 1913-18 studiował u Ch.Hambitzera, pianisty i kompozytora operetek, który rozszerzył jego horyzonty muzyczne zaznajamiając z muzyką Bacha, Beethovena, Chopina, Liszta, Debussy’ego. Ze względu na intensywny tryb życia nie udało mu się jednak nigdy rzetelnie opanować warsztatu kompozytorskiego. Mimo to przeszedł do historii, gdyż udało mu się połączyć tak odległe gatunki jak muzykę rozrywkową i jazz oraz muzykę koncertową i operową. Nikt nie potrafił tak jak Gershwin szeroko spopularyzować rytmów typowych dla folkloru murzynów amerykańskich. Uważał że jazz jest rodzajem muzyki ludowej i powinien nadawać rysy narodowe w muzyce symfonicznej i operowej. W latach 1919-33 napisał muzykę do przeszło 20 rewii i komedii muzycznych.
Przełomowym momentem w jego karierze stała się słynna ,,Błekitna Rapsodia”. Kompozycja ta na fortepian i orkiestrę jazzową powstała na zamówienie P.Whitemana. Została ona pózniej przeinstrumentowana na orkiestrę symfoniczną. Na premierze w 1924 roku partię fortepianową wykonał sam kompozytor. Jest to najbardziej znany utwór Gershwina wykonywany dziś w różnych aranżacjach. Sławę Gershwina ugruntował ,,Koncert fortepianowy F-dur’’ napisany rok pózniej. Kolejnym znakomitym utworem jest ,,Amerykanin w Paryżu’’ na orkiestrę. Łączy on elementy własnego stylu z francuską lekkością i elegancją. Prawykonanie w 1928 r. pod dyrekcją Damroscha dało początek całej serii wykonań tego dzieła. W 1932 r. powstała ,,II Rapsodia’’ na fortepian i orkiestrę. Do popularności Gershwina przyczyniły się liczne nagrania jego utworów, audycje radiowe i filmy.
Początkowo w utworach orkiestrowych i piosenkach do komedii muzycznych wykorzystywał tylko niektóre elementy muzyki jazzowej, jak np. rytm synkopowany. Dopiero bezpośredni kontakt z muzyką murzynów z Charlestonu dał mu głębsze spojrzenie na folklor, czego przykładem jest opera ,,Porgy and Bess’’. Wprowadza ona songi i melodie spirituals, a także inne elementy ludowej praktyki jak partie mówione slangiem murzyńskim, dodatkowy zespół z bębenkami afrykańskimi, grzebieniami, pralkami ręcznymi itd. Wszystko to nadało ,,Porgy and Bess’’ cechy obyczajowej opery amerykańskiej. Posiada ona dziś wyjątkową pozycję w światowej literaturze operowej XX wieku. Po przedstawieniu premierowym w roku 1935 opera zyskała ogromne uznanie w kręgach krytyków i publiczności.
Oprócz większych dzieł Gershwin napisał około 400 piosenek. Autorem wielu tekstów był jego brat-Ira. Pod względem wyrazowym są bardzo zróżnicowane. Obok melodii sentymentalnych (np.The man I love) dużą popularność zyskały piosenki żywiołowe (I got rhytm). Wiele wspólnych cech z piosenkami można dopatrzeć się w utworach orkiestrowych.
Np. w ,,Błękitnej Rapsodii’’ melodie brodwayowskie zestawione są na zasadzie kontrastu ze śpiewnymi tematami, a w poemacie symfonicznym ,,Amerykanin w Paryżu’’ melodie bluesowe i rytmy charlestona kontrastują z melodiami o spokojnej linii melodycznej. W tym ostatnim utworze wzbogaca kompozytor orkiestrę saksofonami, natomiast w ,,Uwerturze kubańskiej”-kubańskimi instrumentami perkusyjnymi. Gershwin często sam wykonywał własne utwory jako pianista lub kierował nimi jako dyrygent. Znany był również jako świetny improwizator. Zmarł nagle w Hollywood wieku 38 lat.
Popiersie George’a Gershwina w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach.
Autor: Radosław Rzepkowski