Przed 200 laty w roku 1813 urodził się jeden z najwybitniejszych kompozytorów Ryszard Wagner. Był rówieśnikiem Verdiego, ale jego spojrzenie na przyszłość opery było całkiem inne. Zasłynął jako jej reformator i twórca dramatu muzycznego. Jego reformatorskie idee zostały wyłożone w pracach teoretycznych, a przede wszystkim w rozprawie ,,Opera i dramat”. Przeciwstawiał się w nich stylowi opery włoskiej i francuskiej, w których treści dramatyczne podporządkowane muzyce schodziły na plan dalszy. Wagner chciał doprowadzić do równowagi wszystkie elementy dzieła scenicznego- muzyki, poezji, gestu, akcji dramatycznej na wzór starożytnej tragedii greckiej. Realizując tę ideę Wagner przekształcił tradycyjną formę operową w dramat muzyczny. Kompozytor sam pisał libretta, projektował scenografie i kostiumy, zarządzał maszynerią na scenie i reżyserował, gdyż gest aktorski i dykcja były dla niego równie ważne jak fraza muzyczna.
Nośnikiem akcji dramatycznej stało się słowo ujęte w postać tzw. niekończącej się melodii ( unendliche melodie). Zastąpiła ona symetryczne arie znane z tradycyjnej opery. W miejsce uwertury wprowadził Wagner przygrywkę (vorspiel) bezpośrednio powiązaną z pierwszym aktem. W niej wyeksponował tzw. motywy przewodnie (leitmotives) uosabiające postacie, rekwizyty, emocje czy cechy charakterów. Odgrywają one najistotniejszą rolę w ujednoliceniu akcji dramatycznej. Jednocześnie zrezygnował ze scen w ramach aktów. Wielkie znaczenie przypisał potężnej orkiestrze, której powierzył rolę ilustracyjną i dramaturgiczną. Bez niej dramaty muzyczne Wagnera straciłyby absolutnie sens. Powiększając orkiestrę wprowadził nowe instrumenty, m.in.tubę wagnerowską. Natomiast bardzo oszczędnie posługiwał się chórami. Długie partie solistyczne i dialogi wymagają specjalnych predyspozycji, stąd nie każdy wokalista może podołać wyzwaniom ról wagnerowskich. Duże zasługi wniósł Wagner w rozwój neoromantycznej harmoniki, której stopień schromatyzowania osiągnął apogeum.
Do sfinalizowania dramatu muzycznego Wagner dochodził stopniowo. Jego pierwsze opery ,,Boginka” i ,,Zakaz miłości” nie wykazywały jeszcze znamion nowatorstwa. Pierwszym dojrzałym dziełem była opera ,,Rienzi”, ale nie wykraczała ona poza schematy wielkiej opery historycznej. Sukces odniosła następna opera ,,Holender Tułacz” oparta na skandynawskiej legendzie o przeklętym żeglarzu. Dowodem mistrzostwa jest chociażby uwertura, a wprowadzenie motywów przewodnich zadomowiło się na stałe w jego dziełach. Kolejne dzieło ,,Tanhauser” ukazujące konflikt świata surowych obyczajów i zmysłowych uciech przyjęto z aplauzem. Ideą przewodnią jest – podobnie jak w ,,Holendrze Tułaczu”- wybawienie bohatera przez miłość kobiety. Szereg fragmentów ,,Tannhausera” nosi już znamiona w pełni dojrzałego stylu kompozytora. Za przełomowe dzieło uważa sie jednak operę ,,Lohengrin”. Zniknął w niej podział na zamknięte ,,numery”, melodyka okresowa ustąpiła miejsca ,,unendlichemelodie”, a technika motywów przewodnich została przeprowadzona z całą konsekwencją. Ukoronowaniem dążen reformatorskich Wagnera stała się Tetralogia ,,Pierścień Nibelunga”. Jest to cykl 4 dramatów (Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd, Zmierzch Bogów) osnuty na tle sagi o Nibelungach.
Główną ideą jest potępienie żadzy władzy i bogactwa oraz apoteoza miłości wyzwolonej z wszelkich więzów moralności. Rozmiarami, monumentalnością wystawy, wymaganiami scenerii i obsadą orkiestry ,,Tetralogia” przerastała wszystkie dotychczasowe dzieła. Jej prawykonanie miało miejsce na scenie teatru w Bayreuth w 1876 roku. Został on zbudowany specjalnie z myślą o dziełach Wagnera i odbywają się tam co roku Festiwale Wagnerowskie. Kwintesencją stylu wagnerowskiego jest 3-aktowy dramat ,,Tristan i Izolda”. Napięcia dramatyczne zostały tu spotęgowane rozbudowaną chromatycznie harmoniką.
Natomiast ukłonem w stronę tradycji stała się opera ,,Śpiewacy norymberscy”. Można w niej wyodrębnić arie i pieśni, a środki harmoniczne i melodyka uległy uproszczeniu. Ostatnim dziełem Wagnera było misterium sceniczne ,,Parsifal” oparte na legendzie o świętym Gralu. Zostało ono napisane z myślą o wystawieniu na scenie w Bayreuth. Ryszard Wagner zmarł w 1883 roku i pochowany został w Bayreuth.
Autor: Radosław Rzepkowski
