W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego Stanisław August z bożej łaski i woli narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski etc. wraz ze Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi. Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady…

Tekst Konstytucji 3 maja do dziś zachował się w dwóch oryginalnych egzemplarzach rękopisów, opatrzonych własnoręcznymi podpisami: marszałków – sejmowego i konfederacji koronnej Stanisława Małachowskiego i konfederacji litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehy oraz 12 członków deputacji konstytucyjnej, której przewodniczył Józef Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki.

Preambuła do Konstytucji 3 Maja.

Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją.

Konstytucja 3 maja została ustanowiona ustawą rządową przyjętą tego dnia przez sejm. Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jej złotej wolności. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak liberum veto, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał – z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły, albo magnatów – mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów, na rzecz monarchii konstytucyjnej.

Jan Matejko – Uchwalenie Konstytucji 3 Maja

Targowica 

Targowica stała się symbolem zdrady narodowej. Ostatnia, nielegalna konfederacja szlachty Rzeczypospolitej ogłoszona w tej miejscowości, a w rzeczywistości podpisana w Petersburgu pod okiem Katarzyny Wielkiej, oddawała kraj w ręce zaborców. Ale znalazła spore poparcie społeczne, ponieważ do Targowiczan dołączyło się wielu zagubionych Polaków.

Na czele konfederacji stanęli: Stanisław Szczęsny Potocki, który został marszałkiem, oraz hetmani Franciszek Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski, wyznaczeni na wodzów. Wszyscy trzej należeli do stronnictwa antykrólewskiego i już wcześniej kontaktowali się z Grzegorzem Potiomkinem, faworytem carycy Katarzyny II. Miał on pomóc Targowiczanom w zorganizowaniu zbrojnej interwencji w Rzeczpospolitej. Jednak za jego życia do tego nie doszło. Mimo to plany zdrajców miały się ziścić i dlatego w 1792 wszyscy trzej znaleźli się w Petersburgu. 14 maja tego roku niechętna reformom garstka magnatów zdecydowała się zawiązać spisek znany jako konfederacja targowicka. Został on wymierzony przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
Targowiczanie, występując pod hasłem obrony starego porządku, wezwali na pomoc wojska carskie, które tylko na to czekały. Bezzwłocznie wkroczyły z dwóch stron – na Litwę i Ukrainę. Armia najeźdźcy liczyła ok. 100 tys. żołnierzy. Polskie wojsko w chwili wybuchu konfederacji liczyło 60 tys. żołnierzy, z których do walki ruszyło 40 tys. Polacy nie byli należycie przygotowani, ale podjęli walkę w obronie Rzeczpospolitej. Na Litwę z wojskiem został wysłany książę Ludwik Wirtemberski, na Ukrainę zaś książę Józef Poniatowski. Co gorsza, dowódca wojska stacjonującego na Litwie okazał się zdrajcą. Książę Wirtemberski zaczął symulować chorobę i unikać walki z wrogiem, po czym uciekł z frontu i wyruszył poza granice Polski wstępując do armii pruskiej. Na Ukrainie sytuacja była korzystna dla Polski. Polacy pokazali, że mogą nawiązać równą walkę z przeważającymi siłami wroga. To dzięki ofiarności żołnierzy i dobremu dowództwu generałów – księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki. Książę odniósł zwycięstwo w bitwie pod Zieleńcami, gdzie poprowadził do boju 15,5 tys. żołnierzy przeciwko 11-tysięcznemu korpusowi rosyjskiemu. Dla upamiętnienia tej wiktorii król Stanisław August Poniatowski ustanowił order Virtuti Militari. 18 lipca pod Dubienką zwycięstwo odniósł bohater walk o niepodległość USA. Mimo to Rosjanie śmiało posuwali się do przodu. Doprowadziło to do podpisania traktatu rozbiorowego w 1793. 15 września 1793 w Grodnie konfederacja targowicka została rozwiązana.

KALENDARIUM KONFEDERACJI TARGOWICKIEJ
3 maja 1791 r. – uchwalenie rewolucyjnej Konstytucji 3 Maja.
27 kwietnia 1792 r. – potajemne podpisanie konfederacji targowickiej w Petersburgu.
1 maja 1792 r. – ogłoszenie konfederacji targowickiej.
18 maja 1792 r. – wkroczenie 100 tysięcznej armii rosyjskiej do Rzeczpospolitej.
18 czerwca 1792 r. – zwycięstwo ks. Józefa Poniatowskiego pod Zieleńcami.
24 lipca 1792 r. – król Stanisław August Poniatowski składa akces do konfederacji.

05 sierpnia 1772r – I rozbiór Polski

23 stycznia 1793 r. – II rozbiór Polski.

24 października 1795- III rozbiór Polski i całkowite wymazanie nazwy Polska z mapy świata

Większość czołowych przywódców konfederacji targowickiej zostało skazanych na śmierć i powieszonych w czasie insurekcji kościuszkowskiej.

Po opanowaniu Wilna przez powstańców, sąd kryminalny skazał na powieszenie hetmana wielkiego litewskiego Szymona Kossakowskiego. Wyrok wykonano publicznie 25 kwietnia 1794 r na placu przed tamtejszym ratuszem.

9 maja 1794  na Rynku Starego Miasta w Warszawie powieszeni zostali publicznie przywódcy konfederacji skazani na karę śmierci : biskup inflancki Józef Kazimierz Kossakowski, hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz, hetman polny litewski Józef Zabiełło.

28 czerwca 1794 wzburzony lud warszawski dokonał samosądów na członkach konfederacji targowickiej posądzanych o zdradę. Przed Kościołem św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu powieszeni zostali: biskup wileński Ignacy Massalski, kasztelan przemyski Antoni Stanisław Czetwertyński-Światopełk, poseł do Turcji Karol Boscamp-Lasopolski, szambelan Stefan Grabowski,instygator królewski Mateusz Roguski, szpieg rosyjski Marceli Piętka, adwokat Michał Wulfers, instygator sądów kryminalnych Józef Majewski.

Jan Piotr Norblin de la Gourdaine – Wieszanie Zdrajców

Sąd Najwyższy Kryminalny skazał Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego, Seweryna Rzewuskiego, Jerzego Wielhorskiego, Antoniego Polikarpa Złotnickiego, Adama Moszczeńskiego, Jana Zagórskiego i Jana Suchorzewskiego na karę śmierci przez powieszenia, wieczną infamię, konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wobec nieobecności skazanych, wyrok wykonano in effigie 29 września 1794.

Słowo Targowica jest po dziś dzień synonimem zamierzonego działania na szkodę ojczyzny.

Opracował: Zbigniew Wasilewski